Kuvassa kädet, jotka pitelevät sydäntä.

Gohcin ja guoddalus

Guovlohálddahusvirgedoaimmahat lea stáhta gohcci eiseváldi. Midjiide gullet iešguđetlágan vuoigatvuođadorvui, vuođđovuoigatvuođaide ja dorvvolaš birrasii laktáseaddji gohcindoaimmat. Mii gohcit sosiála- ja dearvvasvuođafuolahusa, árrabajásgeassima ja oahpahusdoaimma, gádjundoaimma, alkohovlla vuovdima ja addaleami, bargoeallima dorvvolašvuođa, eiseválddiid digitála bálvalusaid fáhtehahttivuođa, birasdearvvasvuođafuolahusa ja máŋggaid ealáhushárjeheaddjiid doaimma. Muhtun temáid ja doaibmasurggiid oasil min gohcin rádjašuvvá dušše guoddalusaid gieđahallamii.

Guovlohálddahusvirgedoaimmahagas gohcinášši sáhttá biddjot johtui iežamet fuomášumis, guoddalusas dahje almmuheamis. Maiddái nubbi eiseváldi, dego riikka beivviid vuoigatvuođaáššeolmmoš dahje Valvira, sáhttá sirdit gohcinášši gieđahallama midjiide. Gohcinášši dárkkuha ášši dahje dáhpáhusa, mas mii čielggadit, leatgo das doaibman lága vuostá dahje muđuid moaittihahtti vugiin.

Alkohovlla vuovdin dahje addaleapmi
Borramušgálvvut
Eallit
Giddodatgaskkustanfitnodagat
Gilvo- ja golaheaddjeáššit
Gieldaguoddalus
Oahpahus ja kultuvra
Gádjundoaibma
Ruhta ja opmodat
Sosiála- ja dearvvasvuođabálvalusat
Dearvvasvuođasuodjaleami
Bargosuodjaleapmi

Fuomáš:

  • Liŋkkat dolvot suomagielat siidduide.
  • Muhtun fáttáid oasil min gohcin rádjašuvvá dušše guoddalusaid gieđahallamii (ovdamearkka dihte oahpahusa lágideapmi). 
  • Muhtun fáttáid oasil it sáhte dahkat midjiide guoddalusa, muhto sáhtát váldit eará oktavuođa fuomášuvvon dohkketmeahttun dilis (ovdamearkan ruđabassan).

Mii lea gohcinášši?

  • Gohcinášši dárkkuha ášši dahje dáhpáhusa, man oasil mii čielggadit, leago áššis doibmojuvvon lága vuostá dahje muđuid moaittihahtti vugiin.
  • Guovlohálddahusvirgedoaimmahagas gohcinášši sáhttá biddjot johtui iežamet fuomášumis, guoddalusas dahje eará oktavuođaváldimis.

Mii lea guoddalus?

  • Guoddalus lea gohcineiseváldái, dego guovlohálddahusvirgedoaimmahahkii, dahkkon almmuhus boasttumeannudeamis dahje suostamis.
  • Máŋggat eiseválddit dutket guoddalemiid.
  • Priváhtaolmmoš, fitnodat ja searvvuš dahje eiseváldi sáhttá dahkat máŋggain sierralágan áššiin midjiide guoddalusa. Lassedieđu dan birra, mo mii doaibmat sierra gohcinčuozáhagain, oaččut dán oasi fáddásiidduin.
  • Sáhtát dahkat guoddalusa iežat guoski áššis dahje nuppi olbmo bealis. Guoddalusa dahkan ja dan gieđahallan guovlohálddahusvirgedoaimmahagas lea nuvttá.
  • Nubbi eiseváldi, dego riikka beivviid vuoigatvuođaáššeolmmoš dahje Valvira, sáhttá sirdit guoddalusa gieđahallama midjiide.

Guoddalusa dahkan

  • Dárkkis gullágo ášši, mas háliidat dahkat guoddalusa, guovlohálddahusvirgedoaimmahaga doaibmaválddi ollái.
  • Fuomáš, ahte eat dábálaččat dutkka guoddalusa, jus
    • dat guoská badjel guovtti jagi boares ášši
    • guoddalus lea guđđojuvvon namaheapmin dahje lea nu váilevaš, ahte das ii boađe ovdan, man birra áššis lea sáhka
    • dat lea min mielas dárbbašmeahttun dahje mearkkašumi dáfus unnánaš
    • seammá ášši guoddalus lea gieđahallojuvvon juo ovdal
    • nubbi eiseváldi gieđahallá ášši.
  • Ságastala, jus beare lea vejolaš vuos bálvalusa addán dahje mearrádusa dahkan olbmuin dahje su hoavddain. Jus lea dáhpáhuvvan meattáhus dahje eahpidat ášši fuones divššu, ášši sáhttá divvašuvvat ságastallama maŋŋá. Guovlohálddahusvirgedoaimmahaga mearrádusa oažžun guoddalussii sáhttá bistit sullii jagi.
  • Jus du guoddalus guoská dušše dearvvasvuođafuolahusa, sosiálafuolahusa, árrabajásgeassima dahje bargosuodjaleami, sáhtát dahkat bálvalusa fállái čálalaš muittuhusa ovdalgo dagat guovlohálddahusvirgedoaimmahahkii guoddalusa. Lavtte guoddalussii du dahkan muittuhusa ja vástádusa, man leat ožžon dasa.
  • Skáhppo váldegirjji, jus dagat guoddalusa nuppi olbmo bealis. Dušše lágalaš ovddasteaddji sáhttá almmá váldegirjji haga oažžut mearrádusa su ovddastan olbmo áššis. Lágalaš ovddasteaddji lea ovdamearkka dihte agivuloža fuolaheaddji dahje olbmo ovdduidgohcci.
  • Váldde vuhtii ahte jus mii váldit du guoddalusa dutkama vuollai, mii gullat guoddalusa čuozáhaga. Gullama oktavuođas mii sáddet guoddalusa čuozáhahkii buot du doaimmahan áššegirjjiid. Du namma boahtá dalle guoddalusa čuozáhaga dihtui.
  • Váldde vuhtii ahte guoddalanmearrádus dollojuvvo suollemassan, jus guoddalusas lea priváhta suodjaleapmái laktáseaddji suollemassandollojuvvon dieđut, ovdamearkka dihte sosiála- ja dearvvasvuođafuolahusa áššehasdieđut.
  • Váldde vuhtii ahte guoddalanmearrádusas ii sáhte váidalit.

Lagasáiggiid mii váldit atnui elektrovnnalaš guoddalusa dahkama. Mii ávžžuhit, ahte dagat guoddalusa skoviin. Sáhtát dahkat dan maiddá friddjahámis.

Sáhtát sáddet iežat guoddalusa min registrerenkantuvrii maiddái šleađgapoasttain. Mii ávžžuhit, ahte anát dalle suddjejuvvon šleađgapoastta. Ná lea buorre doaibmat earenoamážit, jus guoddalus dahje dan čuvvosat sisttisdollet priváhta suodjái gulli dieđuid. Liŋka suddjejuvvon šleađgapostii lea dán siiddu loahpas.

Sáhtát sáddet guoddalusa poastta fárus registrerenkantuvrii. Muitte vuolláičállit guoddalusa. Sáhtát doalvut iežat guoddalusa registrerenkantuvrii. Liŋkka min registrerenkantuvrraid oktavuođadieđuide gávnnat dán siiddu loahpas.

Guoddalusas galget leat du namma ja oktavuođadieđut, diehtu maid dat guoská ja manin áššis lea du mielas doibmojuvvon boastut. Áššái laktáseaddji áššegirjjiid lea buorre bidjat guoddalusa čuovusin.

1. Oaččut registrerenkantuvrras vuostáiváldinguittideami, jus leat sádden guoddalusa šleađgapoastta bokte registrerenkantuvrii. 

2. Mii beassat sisa guoddalussii. 
A. Jus dat sisttisdoallá máŋggaid sierra gažaldagaid, áššái sisabeassamii manná eambo áigi. 
B. Jus mii árvvoštallat, ahte guoddalus ii atte vuođu álgit doaibmabijuide, de mii almmuhit das dutnje nu jođánit go vejolaš. 

3. Go mii leat váldán guoddalusa dutkama vuollai, mii bivdit vejolaččat lassedieđu dahje skáhppot eará čielggademiid, maid mii atnit dárbbašlažžan.

4. Mii gullat guoddalusa čuozáhaga. Gullama oktavuođas mii sáddet guoddalusa čuozáhahkii buot du midjiide doaimmahan áššegirjjiid, mat laktásit guoddalussii. Mii sáhtit maiddái bivdit dus vástádusa dasa, maid leat gullan guoddalusa čuozáhagas.

5. Go du guoddalus lea čovdojuvvon, mii doaimmahit dutnje mearrádusa. Jus don leat dahkan guoddalusa nuppi olbmo áššis ja guoddalus sisttisdoallá suollemassandollojuvvon áššiid, mii sáddet dutnje mearrádusa dušše, jus leat doaimmahan midjiide váldegirjji. Juohke dáhpáhusas mii almmuhit, ahte guoddalus lea čovdojuvvon.

6. Dábálaččat mii doaimmahit guoddalanmearrádusa diehtun maiddái guoddalusa čuozáhahkii.

Min guoddalanmearrádusas mii sáhttit addit hálddahuslaš stivrema dasa, gean doaimmas leat guoddalan. Mii sáhttit gávnnahit, ahte guoddalusa čuozáhaga meannudeapmi lea leamaš lága vuostá

  1. nu ahte addit guoddalusa čuozáhaga dihtui min áddejumi lága vuostá meannudeamis 
  2. nu ahte giddet guoddalusa čuozáhaga fuomášumi dan meannudeapmái nu, ahte dat lea boahttevuođas lága dahje buori hálddahusvuogi mielde
  3. nu ahte addit cuoigumuša boahttevaš doaimma várás.

Skovveliŋkkat

Guoddalanskovvi ja váldegirji (Suomagielat skovvi)

Suddjejuvvon šleađgapoasta

Dorvošleađgapoasta

Registrerenkantuvrraid oktavuođadieđut

Registrerenkantuvrraid bálvalusat